Cijnsboek van de hertog voor Oirschot en Gunterslaer 1560-ca.1644 

nadere toegangen samengesteld door dhr. Jan Toirkens

 

Bron: Brabants Historisch Informatie Centrum, Archief van de Raad en Rentmeester Generaal der Domeinen, inv.nr 126.


Links zijn in blauw weergegeven.
Bestandstypen: XLS = Excel; DOC = Word; ZIP = gezipt bestand.

 Terug naar de pagina Regesten vrijwillige rechtspraak Oirschot 1463-1640 (e.a.)

 

 

Algemene toelichting

De uitwerkingen heb ik gemaakt aan de hand van digitale filmopnames vervaardigd door dhr. Hein Vera. De materiele staat van het boek is redelijk, maar nogal wat bladzijdenummeringen bovenaan een aantal bladen zijn door vochtinwerking slecht leesbaar of verdwenen en dat geldt eveneens voor gedeeltes van opvolgende cijnsbetalers aan de bovenkant van die bladen.
De uitwerkingen zijn in een 10-tal bestanden weergegeven:

  1. Een index op familienamen, ongesorteerd volgens de volgorde van de cijnsteksten. De verlatijnste namen zijn ook in de Dietse versie weergegeven. De diverse spellingsvarianten zijn zoveel mogelijk buiten schot gelaten, omdat anders de sortering van het bestand op familienamen bijna onmogelijk zou worden. Let vooral op de mogelijkheid van ´dubbele´ namen, aliasnamen en diverse verwijzingen naar woonplaatsen. De onderlinge familiale relaties in de cijnsteksten werden door mij hierbij in dit bestand niet vermeld en ook niet altijd het aantal kinderen in een gezin. Er blijven nogal wat vraagtekens over, vooral in de opvolging van de cijnsbetalers, waar vaak alleen de voornamen worden vermeld, zonder familienaam. De tussen haakjes geplaatste namen zijn interpretaties mijnerzijds als opvolgende cijnsbetalers, maar voorzichtigheid blijft geboden.
    Familienamen, volgorde cijnsboek [ZIP, XLS]
     

  2. Een index op familienamen, als onder 1 maar alfabetisch gesorteerd. Ook hierbij geldt de zelfde opmerking qua naamsvarianten. Men gelieve attent te zijn op de aliasvermeldingen.
    Familienamen, alfabetisch [ZIP, XLS]
     

  3. Ik heb een afzonderlijke lijst gemaakt van de in dit cijnsboek veelvuldig ´verlatijnste´ familienamen.
    Bestandsnaam : <familienamen126latijn>
    Familienamen, verlatijnst [DOC]
     

  4. Ik heb een afzonderlijke totaallijst gemaakt van de in dit chijnsboek voorkomende familienamen.
    Familienamen, totaallijst [XLS]
     

  5. Toponiemen en plaatselijke aanduidingen, ongesorteerd, op volgorde van de cijnsteksten
    Toponiemen, volgorde cijnsboek [XLS]
     

  6. Toponiemen en plaatselijke aanduidingen, alfabetisch gesorteerd op toponiemnaam.
    Toponiemen, alfabetisch [XLS]
     

  7. Nieuw uitgegeven gemeijntegronden, tussen juni 1619 en januari 1642, volgens jaar van uitgifte gesorteerd, met samenvatting. Totaal 513 cijnsteksten. Dag van cijnsinning staat niet aangegeven. Met analyse. 
    Nieuwe erven, volgorde cijnsboek [XLS]
     

  8. Aliasvermeldingen, ongeorteerd, sequentiele volgorde cijnsboek.
    Aliassen, volgorde cijnsboek [XLS]
     

  9. Aliasvermeldingen, alfabetisch gesorteerd op aliasnaam.
    Aliassen, alfabetisch op aliasnaam [XLS]
     

  10. Aliasvermeldingen, alfabetisch gesorteerd op familienaam.
    Aliassen, aflabetisch op familienaam [XLS]

Dit cijnsboek voor de hertog werd in 1560 vernieuwd en de periode loopt van 1560 - ca. 1638 of 1639, wat betreft de uit het vorige cijnsboek overtgezette cijnsteksten, mogelijk zelfs iets verder doorlopend gezien de uitgiftes van nieuwe erven die tot mei 1644 werden ingeschreven. Voor de meeste cijnsteksten wordt er voor ca. 60 of meer jaren apart gemerkt met de letters van het alfabet, maar waarschijnlijk rond 1620 of iets later is men overgestapt op de bemerking : <betaald voor 1623 tot 1638>, soms <1624 tot 1637>. Mogelijk dat er toen ineens werd betaald voor de hele periode omdat er vaak rechts van het jaarlijkse cijnsbedrag afzonderlijke bedragen in de zelfde inktsoort worden vermeld, die m.i. betrekking hebben op een deel van het totaal verschuldigde als schuldrest. Mogelijk dat er aparte betalingslijsten per jaar werden bijgehouden die niet in het cijnsboek zelf werden opgenomen, dan alleen het restant op een gegeven ogenblik. Er is op een bladzijde sprake van een ´ruwboek´, dat duidt dus op een soort kladversie, mogelijk van de betalingen per jaar. 
Het voert te ver om die betalingsaantekeningen ook in de bestanden te verwerken, daarvoor dient de lezer zelf verder onderzoek te doen. De nieuw uitgegeven gemene gronden bestrijken de periode jan. 1619 tot en met met mei 1644. 

De cijnsteksten neergeschreven in de donkere inktsoort, hebben betrekking op de oude cijnsteksten uit het voorgaande register waarbij de opvolgende cijnsbetalers uit het vorige register eveneens in de donkere inktsoort werden ingeschreven, met ook de onderlijningen: Het aantal cijnsteksten in register nr. 126 varieert enigermate ten opzichte van register nr. 125, zie daarvoor de indeling hierna. 

Indeling van het cijnsboek

De indeling van het cijnsregister is als volgt : (omvat totaal 387 foliobladen plus 5 dubbel genummerde bladen, minus 10 overgeslagen nummers, maakt 382 foliobladen, totaal 2753 cijnsteksten):

  1. Census Beate Maria voor Oirschot (=Oirschot en Best) pagina 1 recto t-m 12 verso. Totaal 76 cijnsteksten. Vergelijk cijnsboek anno 1340 (55 teksten). Cijnsinning op Maria Geboortedag 8 sept. Er ontbreekt een folioblad met 7 cijnsteksten voor de letter D, welke cijnsteksten in inv. nr. 125 nog wel aanwezig waren. 
    De letterlijke tekst :
    Census domini ducis Brabancie in Oirschot in vigilia nativita[tis] beate Marie virginis.

  2. Census Beate Maria voor Gunterslaer, pagina 13 recto t-m pagina 46-recto. Totaal 244 cijnsteksten. Vergelijk cijnsboek anno 1340 totaal 39 teksten. Cijnsinning op Maria geboortedag 8 september. 
    De letterlijke tekst :
    Census domini nostri domini ducis Brabancie in Oirscot de bonariis in Gunterslair.

  3. Census St. Hubertusdag voor Oirschot (=Oirschot en Best), pagina 46 verso t-m pagina 224 recto. Totaal 1371 cijnsteksten. Vergelijk cijnsboek anno 1340 totaal 348 cijnsteksten. Cijnsinning op St. Hubertusdag 3 november. Er ontbreken een aantal cijnsteksten, omdat het totaal aantal in inv. nr. 125 totaal 1402 teksten omvatte en in dit register een aantal minder, n.l.1371. Ter vergelijking:

    Inv. nr. 125 Inv.nr. 126
    Letter A 98  99
    Letter B 26 24
    Letter C  26 26
    Letter D 74 75
    Letter E 87 86
    Letter F 10 10
    Letter G 133 131
    Letter H 153 147
    Letter J 235 227
    Letter K 46 46
    Letter L 152 150
    Letter M 92 93
    Letter N 7 8
    Letter P 46 44
    Letter R 14 14
    Letter S 35 33
    Letter T  59 46
    Letter W 109 112
    Totaal: 1402  1371

  

  1. Census Vicini de Oirschot de eorum communitate mericali, pagina 224 verso 
    t-m pagina 242 verso. Totaal 67 cijnsteksten. Cijnsinning op St. Hubertusdag, 3 november. 

  2. Census pro parte communitatis de Oirschot, St. Hubertus, pagina 243-r 
    t-m 309-v. Totaal 482 cijnsteksten. Cijnsinning op St. Hubertusdag, 3 november.

  3. Nieuw uitgegeven gemeijne gronden vanaf juni 1619 tot en met mei 1644, pagina 310-verso t-m pagina 387-verso. Totaal 513 cijnsteksten. Cijnsinning waarschijnlijk op St. Hubertusdag, 3 november, echter onvermeld als zodanig.

Gebruikte cijnsbedragen

A. Overgenomen cijnsteksten uit eerdere cijnsregister

De volgende rekeneenheden c.q. opgelegde cijnsen werden gevonden tot aan het jaar 1638 of 1639 wat betreft de voorgaande cijnsteksten overgenomen uit het eerdere cijnsregister:

Schilling (afgekort S ofwel solidum). De schilling fungeert als rekeneenheid. Komt voor als oude schilling (*), nieuwe schilling en op blz. 146 recto als schillingen pagement de vlaams van 16 penningen. Op blz. 224-verso wordt de schilling Turonenses (=Tours, Frankrijk) vermeld, waarbij deze schilling of oude grote voor 16 penningen wordt gerekend.

Grote. De oude grote (*) is gelijk aan de nieuwe schilling. Komt voor als grote turonenses (blz. 86-recto) elk van 16 penningen. Op blz. 224-verso is de oude grote gelijk aan 2 stuivers. Op blz. 87-verso vermeldt men dat 3 oude groten gelijk is aan 27 oude denarios veteris, dus daar is 1 oude grote = 9 oude penningen.
Alhoewel de schilling en de oude grote oorspronkelijk qua geldswaarde gelijk waren, worden de beide eenheden vermeld, zowel de schilling als de grote, wat mogelijk te maken had met de resp. waarde van 9 penningen voor de oude grote (of ook oude schilling?) naar 12 penningen voor de nieuwe schilling.

Penning (afgekort D ofwel denarium). Komt voor als oude penning (*), nieuwe penning, als denarium pagement of dinarium lovensis. Een penning is 2 obool of 2 mijt. Nogal eens wordt direkt achter een bedrag in penningen het woord obol of oort vermeld, zonder dat er voor de obol of oort een bedrag staat. Mogelijk dat dan wordt bedoeld 1 obol of 1 oort. De penning = 2 obol of 2 mijt. Er gingen 12 penningen in een schilling, mogelijk de ´oude´ koers. Later werden het 16 penningen in een schilling.

Obol (obulum). Komt voor als oude (*) en als nieuwe obol, soms als obol pagement (blz. 290-recto). De obool of ook mijt = 2 oort.

Oort (Orthinum). Komt voor als oude (*) en als nieuwe oort. 

Port… (?) deze muntsoort komt me onbekend voor, mogelijk is het de samentrekking van ´pro of per ort´. Komt o.a. voor op blz. 131-recto, 144-verso en 157-verso. Uitsluitend vermeld als port (?) novo.

Moortje, alleen op blz. 143-verso.

Niger (zwarte), vermeld op blz. 245-recto en blz. 289-verso, staat gelijk met penning. 

pullum (jonge kip), niet veelvuldig vermeld.
kapoen (gecastreerde haan), uiterst zelden vermeld.
stuiver, uiterst zelden vermeld.

 ( *) Komen zowel voor in ´oude´als ´nieuwe´ eenheden , waarbij de ´oude´ tot ca. 1250 werden gehanteerd en de ´nieuwe´ daarna.


B. Voor na 1619 uitgegeven gemeijne gronden 

Voor na 1619 uitgegeven nieuwe gemeijne gronden zijn de volgende betalingseenheden gevonden:

Stuivers, ook vermeld als nieuwe stuiver, hollandse stuiver en nieuwe oortstuivers.

Oort 

Penning (denarium) ook vermeld als denarium novo, penning novo, Hollandse penning.

Verder komt er een eenheid voor slechts vermeld met T, dat kan staan voor 1/3e (tertiam) maar een enkele keer wordt er 3 T vermeld, dus dan kan het m.i. geen derde betekenen.



Enkele voorbeelden van cijnsteksten (mede uitgewerkt door Dhr. Stan Ketelaars)

 
Folio 1 recto:


Census domini ducis Brabancie in Oirschot in vigilia nativita[tis] beate Marie virginis.

Jaspar filius Johannes de Esch
Theodorica relicta Johannes de Esch
Franciscus et Aleijdis liberi et/ Johannes filius Jasparis de Essche unius 4-or liber[orum]
Dominus Henricus de Essch presbiter / liberi IIII naturales /
Heredes Nicolai.
Aleijdis relicta Nicholai filii Ghisberti Mesmeker pro Nicolao predicto ex parte Ghisberti filii Gisberti Mesmeker de hereditate Willelmi filii Henrici Vos pridem Goswini van der Meer X den vet

Odolf zoon van Jan zoon van Jan Goossens onderschreven
Gerardus et Johannes liberis Johannes Goossens
Johanna filia Gerlaci Hoppenbrouwers
Gerardus filius Daniel filii Theoderici Hoppenbrouwer
Arnoldus filius Leonardi Rombouts pro Godefrido filio Johannis Pistoris ex parte eiusdem Johannis pro Petro filio Wilhelmi de Dormaelen ex parte Johannis Baten de Best de hereditate quondam liberorum Johannis de Helmont III½ den vet

Vertaling folio 1 recto:

{Letterlijk:} Van de cijns van de heer hertog van Brabant in het vigilie van de H.Maria maagd. (vigilie is de dag of avond voor de eigenlijke feestdag)

Jaspar zoon van Jan van Esch
Theodora weduwe van Jan van Esch
Franciscus en Aleijdis kinderen, en Johannes zv Jaspar de Essche, een van de vier kinderen.
Hr Henricus de Essch priester / 4 natuurlijke kinderen /.
Erfgenamen van Nicolaus.
Aleijdis wv Nicholaus zv Ghisbertus Mesmeker voor Nicolaus voornoemd, namens Ghisbertus zv Gisbertus Mesmeker van een erfgoed van Willelmus zv Henricus Vos eertijds van Goswinus van der Meer 10 oude penningen.

Odolf zoon van Jan zoon van Jan Goossens onderschreven
Gerardus en Johannes kinderen van Jan Goossens
Johanna dochter van Geerlack Hoppenbrouwers 
Gerardus zv Daniel zv Theodericus Hoppenbrouwer.
Arnoldus zv Leonardus Rombouts voor Godefridus zv Johannes Becker namens dezelfde Johannes, voor Petrus zv Wilhelmus de Dormaelen namens Johannes Baten de Best van een erfgoed van eertijds kinderen van Johannes de Helmont 3½ oude penning

 

Folio 13 recto:

Census domini nostri domini ducis Brabancie in Oirscot de bonariis in Gunterslair.

Marten Goijaerts en Hendrick Goijaerts de Crom bij coope
Twee executeurs van den testamente heer Adriaens onderschreven
Dominus Adrianus van den Dijck
Marthinus filius Goerdefridus Martens
Walteris en Gertruijdis liberi Godefridus Martens 
Godefridus et Anna liberi et liberi 2 Walterii filius Petri predicti
Katherina filia, Petrus filius Wolteri Desschels
Aleijdis filia Godefridi filii Jacobi Keijmps pro Godefrido patre suo ex parte quondam Geerlaci filii Gerardi de Melcrode 1 gr vet XII d

Dirck Albert Claes Mercx
Walterus filius Godefridi daniels
Sophia relicta
Herodes 24
Jacobus filius Philippi van den Schoot
Maria relicta Wilhelmus filius Henrici Brants, liberi IIII
Arnoldus Marttens Tripmaicker pro Margareta sua uxore filia Petri filii Ghijsberti de Hetsrode ex parte Petri predicti de ½ bonario quondam
Ghijsberti de Roij III gr vet
Aantekening : uit een beemdeken genoemd de Diepsteechde

Idem
Idem
Idem pro eadem ex parte Petri filii Ghijsberti de Hetsrode generi Arnoldi Cuijpers 1½ gr vet 1½ d

Vertaling folio 13 recto:

Cijns van onze heer, heer hertog van Brabant in Oirschot van de bunders in Gunterslaar.

Marten Goijaerts en Hendrick Goijaerts de Crom bij coope
Twee executeurs van den testamente heer Adriaens onderschreven
Heer Adriaen van den Dijck
Marten zoon van Goijaert Martens
Wouter en Getrudis kinderen van Goijaert Martens
Goijaert en Anna kinderen en de 2 kinderen van Wouter zoon van Peter van hiervoor 
Katherina dochter, Petrus zoon van Wolterus Desschels
Aleijdis dv Godefridus zv Jacobus Keijmps voor Godefridus haar vader namens wijlen Geerlacus zv Gerardus de Melcrode 1 oude groot 1½ penning

Dirck Albert Claes Mercx
Wouter zoon van Goijaert Daniels
Sophia weduwe
De 24 erfgenamen
Jacobus zv Philippus van den Schoot.
Maria weduwe, Wilhelmus zv Henricus Brants, 4 kinderen.
Arnoldus Marttens Tripmaicker voor Margareta zijn vrouw, dv Petrus zv Ghijsbertus de Hetsrode, namens Petrus voornoemd van ½ bunder van wijlen Ghijsbertus de Roij 3 oude groot
Aantekening : uit een beemdeken genoemd de Diepsteechde

Idem
Idem
Dezelfde voor dezelfde namens Petrus zv Ghijsbertus de Hetsrode schoonzoon van Arnoldus Cuijpers 1 oude groot 1 penning.

 

Folio 224 verso:

Vicini de Oirschot de eorum communitate mericali.
XL S (schilling )Turon (=Tours, Frankrijk)gro antiquo pro XVI d computato.

Iidem vicini de merica prope Eckensrijt et reformatione eorum charte mericalis per litteras domini ducis XXX oude gro

Iidem vicini de LXIIII bonariis merice iacentibus infra chartas de Oerle et Oirscot per litteras domini ducis XII oude gro

Iidem vicini de eorum communitate paludialis et pro reformatione palorum dicte communitatis inter ipsos de Oirscot Rode et Liemde per litteras domini ducis XX oude gro

Sequentes solvent et dabunt pro quolibet grosso antiquo duos stuferos vel VI denarios grosso Brabancie pro eo quod non tenebuntur solvere jus relevii et scripture.

Elisabeth filia Johannes Crommen, huijsvrouw van Wouters de Molder
Anna relicta et liberi 4
Aleidis filia Nicolai Scepens
Arnoldus Scepens pro Maria filia Johannis Vos III S (=schilling) IX d nov

Vertaling folio 224 verso:

De naburen van Oirschot, van hun "heide-gemeint"
40 S (s=schillingen), oude Tournooise grote voor 16 penning gerekend.

Dezelfde naburen van de heide nabij Eckensrijt en de "hervorming van hun heidekaart" door brieven van de heer hertog 30 oude groot.

Dezelfde naburen van 64 bunder heide liggend onder de kaart van Oerle en Oirschot door brieven van de heer hertog 12 oude groot.

Dezelfde naburen van hun "broek-gemeint" en voor de hervorming van de palen van genoemde gemeint tussen "die" van Oirschot, Rode en Liemde door brieven van de heer hertog 20 oude groot.

De navolgenden voldoen en geven voor elke oude groot 2 stuivers of 6 penningen Brabants groot omdat zij niet gehouden zijn het gewinrecht en schrijfrecht te voldoen. 

Elisabeth dochter van Jan Crommen, vrouw van Wouter de Molder
Anna weduwe en 4 kinderen
Aleidis dv Nicolaus Scepens.
Arnoldus Scepens voor Maria dv Johannes Vos 3 schillingen 9 oude penningen

Folio 243 recto:

Census pro parte communitatis in Oirschot

Peter Goossen Smitz man van Lijsken, een van de 6 kinderen ondergeschreven
Adrianus filius Theodorici predictem
Barbara wed. van Peeter ondergeschreven met 6 kinderen pro toto
Petrus filius Vranconis de Putter
Anthonius filius Adriani van Overbeeck
Theodoricus filius Adriani van Maerselaer
Herodes 3 Gijsberti predicti
Gijsbertus filius Theodorici vanden Spijker
Wilhelmus filius
Maria relicta et / Arnoldus filius /Willelmus filius/ liberi XI
Arnoldus filius Jacobi filius Arnoldi Multoris pro Jacobo predicto de hereditate Henrici Penninck pridem Johannis filii Henrici Multoris
VI den nov

Idem Peter Goossens als voor
iidem
Idem pro eodem ex parte Heijlwigis relicte et liberorum Henrici filii Johannis Multoris VI den nov

Anthonis soone Adriaen Anthonis van Overbeeck pro mediate en Jenneken zijn suster pro alia mediate
iidem
Idem pro eodem ex parte Johannis filii Henrici Multoris de hereditate Heijlwigis relicte et liberorum Henrici Multoris III den nov

Idem Peter Goossens als boven
iidem
Idem pro Elisabeth filia Jacobi filii Rutgheri sBien de Druenen ex parte Jacobi sBien predicti generi Arnoldi Multoris VI den nov

Idem.

Vertaling folio 243 recto:

Cijns voor een deel van de gemeint in Oirschot.

Peter Goossen Smitz man van Lijsken, een van de 6 kinderen ondergeschreven
Adrianus filius Theodorici predictem
Barbara wed. van Peeter ondergeschreven met 6 kinderen pro toto
Peter zoon van Frank de Putter
Anthonis zoon van Adriaen van Overbeeck
Dirck zoon van Adriaen van de Maerselaer
De 3 erfgenamen van genoemde Gijsbert
Gijsbertus zoon van Dirck vanden Spijker
Wilhelmus de zoon
Maria wv en / Arnoldus zoon /Willelmus zoon / 11 kinderen.
Arnoldus zv Jacobus zv Arnoldus Moelner voor Jacobus voornoemd van een erfgoed van Henricus Penninck, eertijds van Johannes zv Henricus Moelner 6 nieuwe penningen

Idem Peter Goossens als voor
Dezelfden. 
Dezelfde voor dezelfde namens Heijlwigis wv en kinderen van Henricus zv Johannes Moelner 6 nieuwe penningen

Anthonis soone Adriaen Anthonis van Overbeeck voor de helft en Jenneken zijn zuster voor de andere helft
Dezelfden. 
Dezelfde voor dezelfde namens Johannes zv Henricus Moelner van een erfgoed van Heijlwigis wv en kinderen van Henricus Moelner 3 nieuwe penningen

Idem Peter Goossens als boven
Dezelfden. 
Dezelfde voor Elisabeth dv Jacobus zv Rutgherus sBien de Druenen namens Jacobus sBien voornoemd, schoonzoon van Arnoldus Moelner 6 nieuwe penningen

Idem

 

Jan Toirkens 
Chili, maart 2010


Deze pagina is een onderdeel van geneaknowhow.net