Inleiding


In 2013 zal er veel aandacht zijn voor de herdenking van de Vrede van Utrecht. En terecht, want de verdragen die rondom deze vrede zijn gesloten waren van groot belang voor de verhoudingen binnen Europa.
Ter gelegenheid van de Vrede van Utrecht wordt voor bezoekers van Geneaknowhow op deze pagina speciaal aandacht besteed aan het doen van onderzoek gericht op personen die leefden in de periode 1672-1713, dus de periode voor de Vrede van Utrecht. Gedurende deze periode waren de Noordelijke Nederlanden (Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden) en de Zuidelijke Nederlanden (Spaanse Nederlanden) een fors aantal jaren in oorlogen gewikkeld. Het dagelijks leven van vrijwel alle inwoners werd daardoor gekleurd. De invloed van de oorlog was soms beperkt, maar in de gebieden waar de strijd plaatsvond kon de invloed zeer groot zijn.

De onderwerpen die hier aan bod komen hebben direct te maken met het feit dat de Nederlanden een groot deel van de tijd in oorlog waren en worden gekoppeld aan mogelijkheden voor archiefonderzoek. Daarbij wordt ook verwezen naar informatie die via Geneaknowhow beschikbaar is. Op deze pagina wordt niet ingegaan op algemene onderzoeksaspecten.
We kunnen ons gelukkig prijzen met het vele online bronmateriaal, maar voor verdere studie naar het leven dat men leefde is en blijft onderzoek in archieven noodzakelijk. In de archieven is veel materiaal beschikbaar. De vele (online) inventarissen geven een inkijkje in het rijke historische bezit dat in archieven is te vinden.

Voordat u met het onderzoek start, is het zinvol om te bezien of u voor uw onderzoek zinvolle publicaties kunt doornemen. Afhankelijk van uw algemene kennis over een bepaalde periode kan het opfrissen van de geschiedenis van dit tijdsgewricht nuttig zijn. Speciaal van belang zijn daarbij publicaties die gaan over de plaats of streek waarin uw onderzoek zich gaat afspelen. Ook kunnen publicaties die gaan over specifieke beroeps- of bevolkingsgroepen in deze periode u een beter beeld geven van de algemene toestand van de groep waartoe uw onderzoeksobjecten behoorden.

In de periode voorafgaand aan de Vrede van Utrecht zijn de Nederlanden vanaf het Rampjaar 1672 drie keer in oorlog geweest, hier slechts kort aangestipt (wie meer wil lezen ter introductie op deze oorlogen kan de links volgen naar pagina's op Wikipedia):


 
Bij een verwijzing naar voorbeelden binnen Geneaknowhow zijn hierna de volgende afkortingen gebruikt:


Kaart van de Zeventien Provinciën met in rood de lijn de van de scheiding
tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden in 1648.
Bron afbeelding: Wikipedia

 
Dagelijks leven

Uiteraard is er niet één beeld te schetsen voor alle inwoners van de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden in de periode 1672-1713. Dat beeld is erg afhankelijk van de regio waar men woonde. Zo had in de periode 1672-1675 het oosten van de Noordelijke Nederlanden last van bezetting, een groot deel van de periode tot 1713 kende vooral militaire schermutselingen in de Zuidelijke Nederlanden, grofweg het huidige België, Luxemburg en een stukje in het noord-westen van huidig Frankrijk. Mede bepalend voor hoe het de mensen verging is de maatschappelijke kring waartoe men behoorde. Uiteraard speelde de mate van rijkdom of armoede een rol, maar in zijn algemeenheid kan toch van een lastige tijd voor vrijwel alle inwoners van de Republiek worden gesproken.
Waar iedereen last van had waren in elk geval de vele lange en strenge winters, waarvan de periode 1690-1699 zelfs de strengste winters kende uit de gehele periode die men de kleine ijstijd is gaan noemen. Het was een periode waarin misoogsten en het verloren gaan van graanschepen door kapers zelfs leidde tot voedseltekorten en honger, onder andere doordat voedelprijzen sterk stegen. De Nederlanden waren sterk afhankelijk van de Oostzeehandel, die heel wat lastiger verliep tijdens de Grote Noordse Oorlog (1700-1721). In zijn algemeenheid werd door oorlogen een deel van de handel negatief beīnvloed, wat tot lagere inkomsten zorgde voor hen die van die handel afhankelijk waren.

Wat er zich in de steden en dorpen afspeelde, kan (deels) worden achterhaald door archieven te bekijken van overheid en kerk. Dan gaat het om het beeld dat opdoemt uit notulen en andere aantekeningen uit stads- en dorpsarchieven, maar ook om meer specifieke zaken zoals de armenzorg. Het is zinvol om grondig in archiefinventarissen te snuffelen, soms zijn er geheel onverwachte stukken aanwezig in een archief. Ook door het  breder bestuderen van de archieven van schout en schepenen, breder dan de personen naar wie men onderzoek doet, wordt regelmatig een licht geworpen op zaken van belang die zich in stad of dorp afspeelden. Denk daarbij ook aan informatie over militaire aspecten, als er sprake was van aanwezige militairen in die plaats of de directe omgeving. Archieven door families of personen aangelegd kunnen ook interessante informatie bevatten. Dat betreft niet alleen de families die woonden in de regio waar u personen onderzoekt, maar ook families die elders leefden (en waarvan de archieven zich elders kunnen bevinden) konden bezittingen in die streek hebben waar de personen leefden waarnaar u onderzoek doet.
Meer algemene informatie is bijvoorbeeld te vinden in publicaties uit die tijd, denk aan de kranten of pamfletten of aan de Europische Mercurius en de Hollandse Mercurius. Lokaal is er in archieven uiteraard het een en ander van te vinden en
de Koninklijke Bibliotheek heeft grote verzamelingen op dit gebied.
Zoals gezegd is er veel gepubliceerd dat mede een licht kan werpen op de gebeurtenissen uit die tijd. Via GoogleBooks zijn ontelbare boekwerken beschikbaar, maar zo zijn bijvoorbeeld ook de verzamelde brieven van Anthonie Heinsius van 1702-1720 online beschikbaar op historici.nl.

Onderzoek doen in archieven betekent uiteraard dat u te maken krijgt met het lezen van het oude schrift. Op Geneaknowhow staat sinds 2000 een uitgebreide gratis cursus die u in uw eigen tempo kunt volgen, voor als u zich nog extra wilt bekwamen voordat u het archief 'induikt':
En natuurlijk is er veel te vinden in archieven over regelgeving die het dagelijkse leven raakte, bijvoorbeeld:


 
Financiën
 
Oorlog voeren betekende dat het staande leger drastisch werd uitgebreid. Nieuwe regimenten werden opgericht en bestaande compagnieën werden uitgebreid. Bevriende machthebbers werden bij tijd en wijle verzocht om ook legereenheden te leveren, maar daar stond meestal een geldelijke betaling van de Republiek tegenover. De kosten voor het op de been brengen van deze legers waren immens. Niet alleen moesten de gages worden betaald, maar ook was er geld nodig voor de aankleding en bewapening, transport, voedsel en bouwwerken. Het ging om de marine en het Leger. De provincie Holland was de welvarendste provincie en droeg het leeuwendeel van de kosten, maar alle provincies werden aangeslagen. Door de oorlogen werden extra belastingen opgelegd.
De lastenverzwaring is terug te vinden in de regelgeving uit die tijd. Net als vandaag de dag werden ook toen wetten en regels uitgevaardigd. Veel archieven bevatten vormen van regelgeving, onder allerlei namen te vinden als plakkaten, ordonnanties of costumen. In de overheidsarchieven zijn er altijd wel sporen van te vinden. De regelgeving werd van tijd tot tijd gebundeld in plakkaatboeken. Plakkaatboeken zijn in de bibliotheken van de archieven terug te vinden, met alle op dat moment geldende regelgeving in een provincie of stad.
Meer specifiek gericht op de periode 1672-1713 en met betrekking op de lastenverzwaringen voor de burgers vinden we ook regelgeving online:
De voor de Republiek zeer belangrijke handel ging voor het grootste deel over zee. In oorlogstijd was de handel extra gevoelig voor kapers en militair geweld. Ook op dit gebied werden regels uitgevaardigd, bijvoorbeeld:
De regelgeving mondde onder andere uit in concrete belastingen die werden geheven. Naast de reguliere belastingen, werden extra belastingen geheven (extra-ordinaris), waarmee de oorlogslasten moesten worden gedekt. Van de diverse belastingheffingen zijn in meer of mindere mate sporen terug te vinden in de archieven, sporadisch online beschikbaar, zoals:



Leger en vloot

Als de personen waar u onderzoek naar doet zelf deel uitmaakten van het leger of de vloot, zijn allereerst natuurlijk de bronnen van belang in de archieven van de Raad van State en Provinciale Staten of in de archieven van de Admiraliteiten. Hierin is echter voornamelijk van (onder-)officieren iets terug te vinden. Voor het leger kunnen minderen, onder de rang van onderofficier, met enig geluk worden aangetroffen op andere plaatsen, zoals in familie- en stadsarchieven. Zoals altijd is het allereerst de vraag of dat soort materiaal bewaard is gebleven, maar in menig stadsarchief, ook van kleine steden waar militairen verbleven, zijn fragmenten bewaard gebleven. Met name inkwartieringslijsten en monsterrollen bevatten veel namen van manschappen en (onder-)officieren. Enkele online voorbeelden:
Als het leger in de buurt actief was, kon de woonplaats van iemand geplunderd worden. Ook hiervan zijn soms lijsten bewaard gebleven, als voorbeeld:
Inleidende informatie over militairen is te vinden op:
En natuurlijk was er regelgeving op dit gebied, zoals



Tot slot: Als u zelf materiaal heeft zoals dat op deze pagina wordt besproken, kunt u overwegen om dit beschikbaar te stellen op uw eigen website, laat het ons weten zodat wij een vermelding kunnen maken naar uw materiaal. Eventueel kunt u bronbewerkingen t.b.v. GeneaScript of Van Papier Naar Digitaal aanbieden aan Geneaknowhow om het online te laten zetten, zodat dit materiaal op die wijze bechikbaar komt voor andere onderzoekers.



 
Copyright © 2013  Stichting Geneaknowhow - Moergestel  (NL)  - KvK 17261431