MATEN EN GEWICHTEN -- Achtergrondinfo-dagelijks leven
Voor de Franse tijd (België, Limburg en Zeeuws-Vlaanderen 1795, rest van Nederland 1811) kende iedere streek en daarbinnen vaak ook nog elke plaats, eigen maten en gewichten. Het is vooralsnog niet mogelijk om alle namen en de plaatselijke verschillen in omvang en gewicht hier op te nemen. Daarom wordt hier verwezen naar de volgende publicaties:
- H. de Schrijver, De oude landmaten in Vlaanderen (1936), opnieuw uitgegeven (diverse drukken) door Familia et Patria te Handzame
- J.M. Verhoef, De oude Nederlandse maten en gewichten (Amsterdam 1982)
In de Franse tijd werd het metrieke stelsel ingevoerd. Overal golden nu dezelfde maten en gewichten, uit eenheden van 10 opgebouwd: 1 meter = 10 decimeter, 1 decimeter = 10 centimeter, etc.
Het voormalige waaggebouw (1669) in Monnickendam
(Uit: C.H. Slechte en N. Herweijer (red.). Het Waagstuk. Wegen en waaggebouwen in Nederland, Amsterdam 1990)
In 1820 werden in het Nederlandse taalgebied de Franse benamingen vervangen door ‘Dietse’. Het metrieke stelsel bleef echter gehandhaafd. Oude regionale benamingen, zoals ‘el’, ‘bunder’, ‘roede’, ‘mud’, ‘vat’ e.d. waren nu ineens metrieke maten. Een el was in de 18e eeuw ongeveer 70 centimeter, na 1820 was het echter een meter. Zeker waar mensen gedurende de Franse tijd waren blijven rekenen met de oude maten, zal dit nogal eens tot verwarring geleid hebben.
Hieronder volgt een overzicht van de Nederlandse maten die in Nederland tot 1870 gehanteerd zijn en in België tenminste tot 1830, met daarachter de metrieke maat (ontleend aan J.M. Verhoef).
maat metrieke maat pond 1 kilogram ons 100 gram lood 10 gram wichtje 1 gram korrel 0.1 gram
mijl 1 kilometer roede 10 meter el 1 meter palm 1 decimeter duim 1 centimeter streep 1 millimeter
bunder 1 hektare roede ( 2 ) 1 are el ( 2 ) 1 centiare
mud 100 liter (droge waar) vat 100 liter (natte waar) schepel 10 liter (droge waar) kop 1 liter (droge waar) kan 1 liter (natte waar) maatje 1 deciliter vingerhoud 1 centiliter wisse 1 m2
